Walka z mobbingiem polega przede wszystkim na zwiększaniu świadomości pojawiania się tego zjawiska, ze strony współpracowników, jak i zarządzających firmą. Ofiary mobbingu ukrywają ten fakt z powodu bezradności i zastraszania przez prześladowcę, który zazwyczaj ma silniejszą pozycję w organizacji. Relacje w firmie mogą być źródłem pozytywnych jak i negatywnych emocji i doświadczeń. Ten artykuł dotyczy „ciemnej strony mocy” a dokładniej zjawiska, które choć często zaczyna się niepozornie, może przynieść poważne skutki w karierze zawodowej każdego człowieka – a jest nim mobbing.
„Moja szefowa – właścicielka firmy tak dawała mi popalić, że nie wytrzymałam i pewnego poniedziałkowego poranka, zamiast pojechać do pracy, zawiozłam dzieci do szkoły i pojechałam do lekarza, po zwolnienie. Tam rozbeczałam się, opowiedziałam moją historię i dostałam 2 tygodnie zwolnienia z diagnozą – stres sytuacyjny.” – kierowniczka_biura
Szkolenie: Mobbing w pracy: diagnoza i przeciwdziałanie
Czym jest mobbing?
Nie znajdziemy jednej, powszechnie uznawanej definicji mobbingu, za to spotkamy się z pojęciami przybliżającymi nas do samego zjawiska, takimi jak: „molestowanie moralne”, „molestowanie emocjonalne”, „terror psychiczny” lub „dręczenie w miejscach pracy”.Heinz Leymann, jeden z pierwszych odniósł się do zjawiska mobbingu pracowniczego, definiując je jako:
„[…] terror psychiczny w miejscu pracy, który angażuje wrogie nastawienie i nieetyczne komunikowanie się (stosowanie w codziennych kontaktach w ramach stosunku pracy obelg, wyzwisk, pomówień, oszczerstw, krzyku itd.), systematyczne podtrzymywanie przez jedną, bądź kilka osób w stosunku do innej, co w konsekwencji spycha ofiarę do pozycji uniemożliwiającej obronę. Działania te zdarzają się często (przynajmniej raz w tygodniu) i trwają przez dłuższy okres czasu (przynajmniej pół roku). Z uwagi na czas trwania i częstość, maltretowanie to skutkuje zaburzeniami w sferze psychiki, zdrowia fizycznego i funkcjonowania społecznego ofiary” [18, s.168]
Mobbing czynny można określić jako obarczanie zbyt dużą odpowiedzialnością pracownika przy jednoczesnym ograniczeniu mu możliwości podejmowania decyzji, co powoduje poczucie zagrożenia u pracownika.
Mobbing bierny to powtarzający się stan lekceważenia pracownika poprzez np. nie wydawanie mu poleceń.
Mimo istnienia wielu definicji mobbingu, większość sprowadza się do określonych warunków. Dzięki nim możemy odpowiedzieć sobie na pytanie:
Czy to jest mobbing?
Do działań mobbingowych zalicza się:
- Przejawianie wrogich oraz nieetycznych zachowań wobec danego pracownika przez dłuższy czas,
- Świadome działania, podejmowane przez sprawcę w określonym celu i potęgowanie ich wraz z upływem czasu,
- Różnica stanowisk pomiędzy oprawcą i ofiarą, która pozwala na wykorzystywanie władzy przez sprawcę a utrudnia obronę ofiarom,
- Zaburzenia w funkcjonowaniu zawodowym i prywatnym ofiary w skutek dręczenia,
Szkolenie: Rozwiązywanie konfliktów
Grupy zachowań mobbingowych wg Leymanna
Mobbing nie jedno ma imię, ale może dotykać jednego z 5 obszarów
- Oddziaływania zaburzające możliwości komunikowania się.
- Oddziaływania zaburzające stosunki społeczne.
- Działania mające na celu zaburzyć społeczny odbiór osoby.
- Działania mające wpływ na jakość sytuacji życiowej i zawodowej.
- Działania mające szkodliwy wpływ na zdrowie ofiary.
Pamiętajmy o tym, że mobbing może wydawać się czymś niewinnym, ale może szybko wymknąć się spod kontroli.
Mobbing jako proces – fazy mobbingu według Einarsena
Według wielu badaczy mobbing określany jest jako proces dynamiczny. O tym jakie są etapy pisał Einarsen, który wyróżnił cztery fazy rozwojowe tego procesu:
Faza I zachowań agresywnych
W pierwszym etapie mamy do czynienia z fazą zachowań agresywnych, gdzie pracownik zaczyna doświadcza dyskretnych, niebezpośrednio do niego skierowanych działań, które jeszcze trudno jest zidentyfikować jako wrogie – pomówienia, plotki, pośrednie ukazywanie niechęci wobec ofiary.
Faza II wzrastających przejawów mobbingu
Drugi etap jest określany fazą mobbingu, gdzie można już zauważyć wzrastające przejawy bezpośrednich zachowań sprawcy. Stają się one coraz bardziej jawne, pojawiają się symptomy izolowania i unikania oraz poniżania ofiary na tle innych pracowników. Wraz z coraz większym stresem, brakiem interwencji i wsparcia ze strony otoczenia pracownik zaczyna mieć coraz większe problemy z obroną przed tego typu działaniami.
Faza III piętna
W tej sytuacji wkracza w fazę piętna, w której nie mogąc poradzić sobie z zaistniałą sytuacją, zostaje bezpośrednio zepchnięty w rolę ofiary. W tej fazie są już zauważalne skutki wzrastającego stresu, na poziomie psychologicznym, a czasami również psychosomatycznym.
Stres w pracy jest zjawiskiem negatywnym, a jego nasilenie może spowodować spore a nawet trwałe uszczerbki na zdrowiu i psychice. W fazie piętna zaniepokojona ofiara zamyka się w sobie, unika kontaktu, a w interakcjach z współpracownikami lub reaguje w sposób niekontrolowany. Wybuchy złości, agresja i apatia nakręcają spirale, która odsuwa osobę poszkodowaną od grupy pracowniczej. Narastające problemy z koncentracją i pamięcią, coraz częstsze zwolnienia chorobowe mogą odbijać się na jakości wykonywanej pracy.
„Stres ściska za gardło, ciśnienie wzniosło się ponad normę, mobbing w pracy przez grupę ludzi, doprowadził moje nerwy do puszczenia ich wytrzymałości. Stało się, wykrzyczałam mój ból, znieważanie, pomiatanie. Ponad 5 miesięcy trwa ten stan mojej niemocy psychicznego wyczerpania, za kilka dni chłosta czyli dywan. Nie proszę o litość, nie daje materiału obciążającego obie strony konfliktu, proszę jednak o zabranie stanowiska, ponieważ miotam się w podjęciu linii ewentualnej obrony. Jeśli przyznam się do użycia epitetów mogę ponieść konsekwencje kadrowe/zwolnienie.
Jeżeli zaprzeczę uznana będę za klamce i tez niczego nie wskóram . Widać z tego nie ma nadziei na utrzymanie sie w mojej pracy, a mobbing póki co działa nadal a stres dusi za gardło…winna nie winna?” – Anonimowa
Faza IV – ciężki uraz
Ostatni etap opisany przez Einarsena to faza ciężkiego urazu, a tym samym wykluczenie pracownika z życia zawodowego (przydzielanie coraz mniejszej ilości zadań, izolacja, a ostatecznie wypowiedzenie umowy o pracę).
Przyczyny nękania psychicznego
Powodów mobbingu jest wiele, jednak wszystko sprowadza się do trzech czynników, a dokładniej lęków i obaw przed bezrobociem, zagrożeniem utratą pracy i dużą rotacja pracowników („Nie podoba się? Znajdę dziesięciu takich na twoje miejsce!”), brak stabilności zatrudnienia i poczucia bezpieczeństwa w miejscach pracy.
Kolejnym czynnikiem jest system funkcjonowania firmy, środowisko pracy, sposób obchodzenia się z pracownikami i egzekwowania niepożądanych zachowań. Cechy osobowości zarządzającego organizacją są tu szczególnie istotne, czasem na stanowiskach wyższych znajduje się osoba, która nie posiada kompetencji do zarządzania zespołem. Sytuacja ta występuje często w przypadku zatrudniania osób z rodziny lub przyjaciół przez kierujących instytucją – jednak nie jest to regułą.
„Jestem zatrudniona w firmie księgowej. Wkrótce zostanie ona przejęta przez nowego pracodawcę, moją koleżankę. Jestem tym przerażona. Od momentu, gdy koleżanka ma pewność, że przejmie firmę traktuje mnie poniżająco i odpychająco. W firmie oprócz niej mnie zatrudniona jest jej siostra oraz jeszcze jedna osoba. Moja sytuacja jest skomplikowana.(…) Do pracy boję się chodzić, mimo iż staram się dawać od siebie 150% normy ciągle jedynie ja jestem upokarzana za, czasami mam wrażenie, urojone błędy. Powoli przestaję sobie z tym wszystkim radzić emocjonalnie, mam też przezucie, że po przejęciu firmy przez koleżankę zostanę z niej zwolniona. (…) „ – Marta
Ostatnim czynnikiem jest sama postać ofiary, a dokładniej skupianie się na konkretnych elementach osoby, które mogą ją wyróżniać na tle innych pracowników. Ofiara terroru psychicznego może być dyskryminowana na tle poglądowym, jak i wizualnym. Inny kolor skóry, ubiór, orientacja seksualna, narodowość czy wyznanie – to wszystko może stać się przyczyną mobbingu. Działaniom tym również sprzyjają cechy charakteru oraz osobowość.
Przemoc w pracy to przestępstwo
Wykrywanie symptomów mobbingu: brak tolerancji dla nich i szybkie reagowanie ma duże znaczenie w walce z mobbingiem. Nie oznacza, że nie mamy szansy zlikwidowania go w późniejszych stadiach rozwoju, ale im dłużej trwa, tym trudniej o konstruktywne rozwiązanie. Wszelkie działania powinny być poparte racjonalnymi argumentami oraz systemem regulaminowym, czy kodeksem etyki. Kwestie prawne agresji i mobbingu w miejscach pracy rozstrzyga kodeks cywilny, kodeks karny i kodeks pracy.
Szkolenie: Mobbing w pracy: diagnoza i przeciwdziałanie
Sprawą zorganizowania i udokumentowania działań anty-mobbingowych w firmie zajmuje się pracodawca, rada zakładowa, rady pracownicze, a najlepiej specjalnie powołana do tego komisja antymobbingowa znająca się na rzeczy, a w skład której wchodzą osoby z całej firmy, zazwyczaj pod przewonictwem szefa HR . W sytuacji jego zaistnienia w organizacji, dodatkowo powoływana jest komisja, która zapozna się z sytuacją i podejmie konkretne działania w kierunku wyeliminowania zagrożenia, dostarczenia niezbędnej pomocy ofiarom oraz wyciągnięcia konsekwencji wobec sprawcy.
Przeciwdziałanie mobbingowi w miejscu pracy
Chcąc zapobiegać przypadkom mobbingu wewnątrz firmy należy:
- prowadzić aktywną politykę antymobbingową, ale nie tylko na poziomie deklaracji
- otwarcie mówić o mobbingu i szkolić kadrę managerską, pracowników na temat tego czym jest mobbing i jak wobec niego się zachować
- ustalić klarowny i wyraźny zakres kompetencji pracowników, który nie sprzyja nadużyciom
- wprowadzić jasne dla wszystkich sposoby i dróg podejmowania decyzji, oraz przepływu informacji w zakładzie pracy
- unikanie systemu represyjnego i ustalenie jasnego układu zależności
- utrwalać konstruktywne sposoby zarządzania konfliktami
- ustalenie reguły gry fair play między pracownikami
- reagowanie już na etapie pierwszych symptomów dyskryminacji
- zero tolerancji dla zachowań i osób mobbingujących
- umożliwienie pracownikom kontaktu z wyższym szczeblem zarządzającym, a nawet z ekspertem z zewnątrz organizacji, który będzie obiektywnym
- eliminowanie klik pracowników izolujących się od innych pracowników i często stosujących przemoc psychiczną wobec osób z poza klik
- wprowadzenie jasnych zasad współpracy i komunikacji w firmie
Ważne!
Najlepszy sposób zarządzania firmą to ten, który kieruje się jasnymi i sprawiedliwymi zasadami.
System anty-mobbingowy wewnątrz firmy
Powołana przez firmę komisja powinna rozpocząć swoje działania od zdiagnozowania przypadku, z jakim mają do czynienia. W takiej sytuacji należy uzyskać odpowiedzi na następujące pytania:
- O co chodzi w sporze?
- Jak przebiega konflikt i kto bierze w nim udział?
- Jak wygląda rozkład sił między stronami konfliktu?
- Czy strony dążą do rozwiązania konfliktu?
Rozpoznanie mobbingu w fazie zaawansowanej nie jest pozbawione szansy zlikwidowania. Firma musi się liczyć z dużymi kosztami. Jest to przede wszystkim zapewnienie profesjonalnej opieki lekarza, psychologa lub prawnika, czasami też przekwalifikowanie osoby poszkodowanej – te wszystkie działania należą do zadań menadżera. Osoby poszkodowane wymagają wsparcia i profesjonalnej pomocy.
Zjawisko mobbingu w Polsce
W naszym kraju powstaje coraz więcej organizacji i stowarzyszeń, przykładowo Krajowe Stowarzyszenie Anty-mobbingowe we Wrocławiu, których celem jest porada oraz udzielanie pomocy prawnej, psychologicznej i lekarskiej ofiarom mobbingu. Zajęcia psychoterapii indywidualnej i grupowej w celu leczenia stanów depresyjnych, przywrócenie poczucia własnej wartości i kreatywności – te wszystkie działania sprzyjają szansie poprawienia sytuacji osoby poszkodowanej. Warto również uczestniczyć w wykładach i warsztatach, pozwalających na zapoznanie się z tym zjawiskiem by następnie podjąć odpowiednie działania w celu odpierania ataków i radzenia sobie z nimi.
Podsumowanie
Wiele osób, z którymi mamy styczność, doświadcza nieprzyjemnych sytuacji w miejscu pracy, dlatego warto temu zapobiegać. Mobbing wpływa niekorzystnie nie tylko na pracowników ale również na wizerunek firmy. Jednak jeśli padłeś/aś jego ofiarą lub jesteś tego świadkiem nie ukrywaj tego, tylko zbierz w sobie siłę do przeciwdziałania tej sytuacji. Poniesiesz wtedy mniejsze koszty psychologiczne i społeczne, doceniając to za jakiś czas, jak większość osób, które zebrały się na otwartość i odwagę. Nie musisz być sam w tej sytuacji.
Zapraszamy do lektury fragmentu książki Budowanie zaangażowania
Magdalena Tyl
Specjalista ds. szkoleń i marketingu
Akademia Rozwoju Kompetencji
Wszelkie prawa zastrzeżone. Przedruk za zgodą autora
