Nie ukrywam, że temat wypalenia zawodowego spotkał mnie osobiście. Nie jest to łatwa chwila, dlatego uważam, że warto rozmawiać otwarcie o zjawisku wypalenia zawodowego i innych pokrewnych stanach, które mają druzgocący wpływ na nasze życie i kondycję psychiczną. Tematem wypalenia zawodowego zaczynam krótki cykl, w którym poruszę również kwestie depresji czy pracoholizmu i opowiem o nich z perspektywy teoretycznej, jak i praktycznej.
Czy można mówić o epidemii wypalenia zawodowego?
Oprócz swoich osobistych doświadczeń z wypaleniem zawodowym mam również doświadczenie w pracy z klientami, których spotykam podczas sesji coachingowych i doradztwa. Wielu z nich również dostrzega objawy wypalenia i poszukuje wsparcia, aby sobie z nimi poradzić. Według najnowszych badań, aż dwie trzecie pracowników zauważyło u siebie w ciągu ostatniego roku objawy wypalenia zawodowego. Najczęstszymi objawami są zmęczenie wykonywaną pracą oraz brak przyjemności z wykonywanych obowiązków.
Ze względu na rozmiar tego zjawiska, zdecydowałem się o nim opowiedzieć, ponieważ wśród grupy osób, których ono dotyczy, jest wielu przedsiębiorców, managerów i specjalistów wysokiego szczebla. Można tu mówić o swego rodzaju dramacie. Ponieważ osoby, które doświadczają wypalenia zawodowego to bardzo często osoby kompetentne, które mogą pochwalić się wieloma sukcesami, ale nie doceniają tego, co rzeczywiście osiągnęły.
Czym jest wypalenie zawodowe według definicji?
Na początek przytoczę dwie definicje wypalenia zawodowego. Pierwsza to definicja Christiny Maslach: Istotą psychicznego wypalenia jest swoisty konflikt pomiędzy wyobrażeniem o własnej skuteczności w pełnieniu określonej funkcji a warunkami i osiągniętymi rezultatami. W związku z tym pojawia się frustracja, depersonalizacja, nawet cynizm, czyli negatywne emocje wynikające z nagromadzonego napięcia. Towarzyszą temu również wyczerpanie emocjonalne i fizyczne.
Druga definicja jest podobna, ale równie ważna definicja Herbsta Freudenberga: Wypalenie zawodowe to stan frustracji spowodowany poświęceniem się sposobowi pracy, życia relacji, które nie przyniosły oczekiwanej nagrody. Pracownik dostrzega rozbieżność pomiędzy wkładem pracy a oczekiwanymi efektami. Tu podobnie, jak w przypadku pierwszej definicji, pojawia się temat frustracji, ale mamy również dodatkowy element polegający na zaspokajaniu potrzeb, pozytywnego nagrodzenia wysiłku, który wkładamy w swoją pracę.
Kto jest narażony na wypalenie zawodowe?
Każdy pracownik powinien raz na jakiś czas odpowiedzieć sobie na pytanie, czy jego praca sprawia mu radość, czy jest może źródłem nieszczęścia. Jeżeli zauważasz u siebie objawy wypalenia zawodowego, warto udać się do specjalistów, którzy pomogą Ci zminimalizować negatywne skutki tego stanu i znaleźć rozwiązanie tej sytuacji. Tak więc wypalenie zawodowe może opanować kasjera sklepu, jak i prezesa wielkiej firmy.
Często mówi się, że wypalenie zawodowe dotyka szczególnie tych osób, które na co dzień pracują z innymi ludźmi. To te grupy osób stykają się często z wyczerpującymi sytuacjami w miejscu pracy. Wśród tych osób są bardzo często pracownicy socjalni, psychologowie, ale także specjaliści obsługi klienta czy managerowie. Do tej grupy mogą należeć również coache, trenerzy, nauczyciele. Czyli wszyscy ci, którzy pracują w stałym kontakcie z innymi osobami oraz ich problemami, np. w kontekście rozwoju osobistego – ja sam jestem tego przykładem.
Do tego grona należą również przedsiębiorcy, którzy nierzadko w pełni oddają się pracy i poświęcają jej nawet swoje życie rodzinne, chcąc realizować swoje cele oraz ambicje biznesowe. To dość powszechna praktyka, szczególnie na pierwszym etapie rozwoju firmy, w której jest ona swego rodzaju „niemowlakiem”, który wymaga całodobowe opieki. To właśnie w tym czasie przedsiębiorcy mogą doświadczyć wypalenia zawodowego, ale stanowi ono realne zagrożenie również na późniejszych etapach rozwoju organizacji, w których nie brakuje nowych wyzwań.
Jeżeli przedsiębiorcy nie będą dbali o ten obszar, to może to się skończyć się wycofaniem ze świata biznesu lub brakiem satysfakcji z wykonywanych działań. Przy okazji wypalenia zawodowego cierpią również nasze relacje ze znajomymi, z rodziną oraz współpracownikami. Podsumowując, przedsiębiorcy to osoby, które bardzo poświęcają się swojej pracy, a wyniki i efekty nie zawsze przychodzą w takim tempie oraz na takim poziomie, na jakim by tego oczekiwali. I właśnie dlatego w ich pracy tak często pojawia się frustracja i wypalenie zawodowe.
Skąd bierze się wypalenie zawodowe?
Pierwsza rzecz, która przychodzi na myśl, to przeciążenie pracą. Pracujemy długo, bez przerwy, eksploatujemy swoje zasoby psychiczne i fizyczne, przez co nie regenerujemy się i nie mamy czasu na odpoczynek. To wiąże się z długotrwałym mentalnym zaangażowaniem w to, co robimy, a wtedy praca staje się niezwykle wyczerpująca emocjonalnie.
Kolejnym powodem wypalenia zawodowego może być długotrwały stres, który towarzyszy naszej pracy. Wiele zawodów, szczególnie te, które wcześniej wymieniłem, są narażone na wysoki poziom stresu i wiele nerwowych sytuacji. Przedsiębiorcy także. Prowadzenie biznesu to nie bajka, tylko pokonywanie ciągłych wyzwań – urzędowych, rynkowych, personalnych, gospodarczych. Kryzys to naturalna rzecz w rozwoju firmy – jeżeli nie na zewnątrz organizacji, to wewnątrz.
Innym z powodów wypalenia zawodowego jest również brak docenienia. Każdy z nas, czy to pracownik, czy manager, czy przedsiębiorca potrzebuje docenienia swojego indywidualnego wkładu w pracę. Jeżeli tego brakuje, mamy poczucie, że energia, którą wkładamy w codzienne aktywności i naszą pracę, idzie na marne. Kiedy nie spotka się ona z pozytywnym odzewem i docenieniem. Jeżeli nie mamy jak zaspokoić naszej potrzeby docenienia i pozytywnego odzewu ze strony otoczenia, wtedy pojawia się frustracja i inny symptomy wypalenia zawodowego.
Z brakiem docenieni wiąże się także brak informacji zwrotnej na temat pracy, którą wykonujemy. Wtedy niejako z automatu sami projektujemy sobie taką ocenę naszej pracy, a co najgorsze, często jest ona negatywna lub dużo bardziej surowa, niż to, jak oceniają nas współpracownicy. Nie wiedząc, jak nasza praca jest postrzegana przez innych, mamy mało informacji zwrotnych, by się rozwijać i doskonalić swój warsztat – to może być kolejny „kamyczek do ogródka” wypalenia zawodowego.
To nie jest tak, że jeden element decyduje o pojawieniu się wypalenia zawodowego. Kolejne dwa aspekty, które sprzyjają pojawieniu się tego zjawiska, to mała zmienność pracy, rutyna, mało wyzwań, lub druga strona tego samego medalu, czyli ciągła zmienność, brak stabilizacji i poczucia bezpieczeństwa, niepewność. Jeżeli rzeczywiście nudzimy się w pracy, nie mamy wyzwań, praca jest monotonna, a nasze ambicje są dużo większe, to możemy czuć się źle z tym, co robimy. Nasza potrzeba osiągnięć nie będzie zaspokojona. Z drugiej jednak strony, jeżeli wszystko się na około zmienia, wtedy niestabilne środowisko powoduje, że trudno nam nadążyć za zamianami i mogą one nas frustrować. Widać to teraz w świecie księgowości, który musi radzić sobie w zrewolucjonizowanych zasadach podatkowych, ponosząc przy tym ogromną odpowiedzialność. Podobna sytuacja czeka nauczycieli, którzy coraz częściej przestają być chętni, do wykonywania swojej pracy.
Jeżeli do tego wszystkiego dodamy brak odpowiednich narzędzi do wykonywania swojej pracy – szczególnie w pracy specjalistów, dla których te narzędzia są niezbędne, to mamy gotowy efekt wypalenia zawodowego. Jeżeli praca nie idzie płynnie i efektywnie, frustruje się i doświadczamy wypalenia.
Jeszcze jedna rzecz, która bezpośrednio przyczynia się do zjawiska wypalenia zawodowego, a jest nią toksyczne środowisko pracy. Gdy nasza praca jest niesprecyzowana, nie ma dokładnego opisu stanowiska, gdy atmosfera i relacje między pracownikami mają znamiona przemocy lub wykluczania, gdy czujemy się nieszanowani, niedoceniani lub zagrożeni, wtedy nie tylko można mówić o wypaleniu zawodowym, ale także o druzgocących i długotrwałych konsekwencjach psychicznych.
Wypalenie zawodowe – frustracja jest główną przyczyną
Podsumowując to, co powiedziałem do tej pory – główną przyczyną jest frustracja i to, że nasze oczekiwania nie pokrywają się z rzeczywistością. Długotrwały stres, negatywne emocje w miejscu pracy powodują, że wypalenie zawodowe może czyhać u naszych bram.
Ale pamiętajmy, ze nie jest to jednorazowe lub krótkotrwałe wydarzenie – to proces, który trwa i narasta przez dłuższy czas. Jeżeli nie jest przepracowany na bieżąco, wtedy może nieść ogromne, negatywne konsekwencje.
